Dario Amodei, CEO Anthropic, gần đây đã nói với Axios rằng công nghệ AI tạo sinh có thể thay thế một nửa số vị trí văn phòng cấp đầu vào trong vòng năm năm tới. Sự gia tăng tỷ lệ thất nghiệp ở những người mới tốt nghiệp đại học đã làm trầm trọng thêm lo ngại này, mặc dù điều đó chưa chứng minh được AI là nguyên nhân của khó khăn trên thị trường lao động của họ.

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo khác trong ngành công nghiệp AI lại có quan điểm ngược lại, cho rằng người lao động trẻ tuổi có khả năng sẽ được hưởng lợi từ AI. Ngược lại, những người lao động lâu năm giàu kinh nghiệm sẽ dễ bị ảnh hưởng tiêu cực hơn. Tại một sự kiện của tờ The New York Times vào cuối tháng 6, Brad Lightcap, giám đốc vận hành của OpenAI, đã bày tỏ quan điểm rằng công nghệ này có thể gây ra vấn đề cho "một nhóm người lao động có thâm niên cao hơn, định hướng nhiều hơn vào một cách làm việc nhất định."


Brad Lightcap

Câu trả lời cuối cùng cho câu hỏi này sẽ có những tác động sâu rộng. Nếu các công việc cấp đầu vào là có nguy cơ bị ảnh hưởng nhiều nhất, điều đó có thể đòi hỏi phải xem xét lại cách chúng ta giáo dục sinh viên đại học, hoặc thậm chí giá trị của chính những tấm bằng đại học. Và nếu người lao động lớn tuổi dễ bị ảnh hưởng hơn, nó có thể dẫn đến bất ổn kinh tế và thậm chí cả chính trị khi việc sa thải quy mô lớn trở thành một đặc điểm thường xuyên của thị trường lao động.

David Furlonger, phó chủ tịch công ty nghiên cứu thị trường Gartner, người giúp giám sát khảo sát của họ về các CEO, đã xem xét những tác động nếu AI thay thế nhiều hơn những người lao động có kinh nghiệm. "Họ sẽ làm gì? Họ sẽ được tài trợ như thế nào? Tác động đến doanh thu thuế là gì?" ông hỏi. "Tôi đoán rằng chính phủ đang suy nghĩ về điều đó."

Liệu AI có thể thay thế các nhà quản lý?

Các nhà kinh tế học và các chuyên gia nghiên cứu về AI thường đưa ra những kết luận khác nhau về việc thứ công nghệ này có khả năng thay thế đối tượng lao động nào hơn.

Các phân tích sâu vào các lĩnh vực đã triển khai AI rộng rãi nhất cho đến nay thường vẽ nên một bức tranh ảm đạm cho người lao động cấp thấp. Dữ liệu từ ADP, công ty xử lý bảng lương, cho thấy trong các lĩnh vực liên quan đến máy tính, việc làm cho những người có kinh nghiệm dưới hai năm đã đạt đỉnh vào năm 2023 và giảm khoảng 20-25% kể từ đó. Một mô hình tương tự cũng xảy ra ở đại diện dịch vụ khách hàng, những người ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào AI.

Trong cùng một thời gian, việc làm trong các ngành này đã tăng lên đối với những người lao động có kinh nghiệm từ hai năm trở lên, theo Ruyu Chen, một nhà nghiên cứu tại Đại học Stanford.

Các nghiên cứu khác cũng chỉ ra điều tương tự, dù là gián tiếp. Đầu năm 2023, Ý đã tạm thời cấm ChatGPT, mà các nhà phát triển phần mềm ở đó dựa vào để giúp họ viết mã. Một nhóm các nhà nghiên cứu tại đại học California đã so sánh năng suất của các lập trình viên người Ý với năng suất của các lập trình viên ở Pháp và Bồ Đào Nha, vốn không cấm phần mềm này, để cô lập cụ thể tác động của ChatGPT.



Mặc dù nghiên cứu này không xem xét đến tình trạng mất việc làm, nhưng nó đã phát hiện ra rằng công cụ AI đã thay đổi công việc của người lao động cấp trung bình theo hướng có lợi hơn so với người lao động mới vào nghề. Theo các nhà nghiên cứu, công nghệ này có thể giúp các lập trình viên cấp trung hoàn thành nhiệm vụ nhanh hơn một chút. Những lập trình viên giàu kinh nghiệm thường sử dụng nó để mang lại lợi ích rộng lớn hơn cho cả đội của họ. Ví dụ, AI giúp các lập trình viên cấp trung xem xét công việc của người khác và đề xuất cải tiến, cũng như đóng góp vào các dự án bằng các ngôn ngữ mà họ không biết.

"Khi mọi người thực sự giỏi một việc gì đó, điều họ làm là giúp đỡ những người khác thay vì làm việc trên các dự án riêng của mình," Sarah Bana, một trong những chủ biên của cuộc nghiên cứu, nói thêm rằng AI về cơ bản củng cố xu hướng này. Bà Bana cho biết kết quả nghiên cứu cho thấy AI sẽ thúc đẩy các công ty thuê ít lập trình viên cấp đầu vào hơn, vì cần ít người hơn để hoàn thành các nhiệm vụ cấp đầu vào, nhưng nhiều lập trình viên cấp trung hơn, vì AI khuếch đại giá trị của họ đối với cả đội.

Không cần chuyên môn vẫn làm được việc?

Tuy nhiên, Danielle Li, một nhà kinh tế học tại học viện MIT, người đã có những nghiên cứu về việc sử dụng AI trong công sở, cho rằng có những kịch bản nơi AI có thể làm suy yếu vị thế của người lao động có tay nghề cao hơn so với người lao động mới vào nghề. Lý do là vì nó có thể, về cơ bản, tách rời các kỹ năng có giá trị khỏi những con người vốn đã sở hữu chúng từ lâu.

Nói dễ hiểu hơn, anh em sẽ không cần phải là một kỹ sư để bắt đầu lập trình, hoặc là một luật sư để soạn thảo một văn bản pháp lý.



"Điều đó không tốt cho những người lao động có kinh nghiệm," bà nói. "Bạn đang được trả tiền cho sự hiếm hoi của kỹ năng của mình, và điều gì xảy ra là AI cho phép kỹ năng tồn tại bên ngoài con người."
Bà Li cho rằng AI cũng không nhất thiết phải tốt cho người lao động ít kinh nghiệm hơn. Tuy nhiên, bà suy đoán rằng tỷ lệ thất nghiệp gia tăng ở những sinh viên mới tốt nghiệp có thể xuất phát từ kỳ vọng của nhà tuyển dụng rằng họ sẽ cần ít nhân viên hơn tổng thể trong thời đại AI, chứ không chỉ là ít người mới vào nghề. Một sự chậm lại chung về việc thuê mướn có thể tác động lớn đến những người vừa ra trường, vì họ chưa có một công việc nào cả.

Robert Plotkin, đối tác của một công ty luật nhỏ chuyên về sở hữu trí tuệ, cho biết AI chưa ảnh hưởng đến nhu cầu của công ty ông đối với những người lao động ít kỹ năng hơn như trợ lý hành chính, những người định dạng lại cho đúng chuẩn các tài liệu mà công ty ông nộp lên văn phòng bằng sáng chế. Tuy nhiên, hiện tại công ty ông sử dụng khoảng một nửa số luật sư hợp đồng so với vài năm trước, khi có sẵn AI tạo sinh. Những luật sư cấp cao này soạn thảo đơn xin cấp bằng sáng chế cho khách hàng, và ông Plotkin sau đó xem xét và yêu cầu họ sửa đổi.

"Tôi đã trở nên rất hiệu quả trong việc sử dụng AI, biến nó thành một công cụ giúp tôi soạn thảo các đơn đăng ký, giảm bớt nhu cầu của chúng tôi đối với luật sư hợp đồng," ông Plotkin nói.



Một số công ty tiên phong trong việc áp dụng AI dường như đã đưa ra những tính toán tương tự, sa thải nhân viên có kinh nghiệm hơn là chỉ đơn giản là thuê ít người mới vào nghề. Google, Meta và Amazon đều đã cắt giảm nhân sự kể từ năm 2022. Hai tháng trước khi công ty thông báo về việc sa thải gần đây nhất, Microsoft đã sa thải 6.000 nhân viên, nhiều trong số đó là các nhà phát triển phần mềm, và những đợt sa thải vào tháng 7 bao gồm nhiều quản lý cấp trung.

“Bất cứ điều gì mang tính hành chính, liên quan đến bảng tính, nơi có một chuỗi email, hoạt động quản lý tài liệu, AI nên có thể thực hiện khá dễ dàng, giải phóng thời gian cho các nhà quản lý để làm việc hướng dẫn hơn,” Furlonger, nhà phân tích tại Gartner, nói. "Các CEO đang ngụ ý trong dữ liệu báo cáo kinh doanh, rằng chúng ta không cần nhiều người như vậy nữa."

"Giá trị" của sự thiếu kinh nghiệm

Gil Luria, một nhà phân tích cổ phiếu của công ty đầu tư D.A. Davidson chuyên về Microsoft, cho biết một lý do cho việc sa thải là các công ty như Microsoft và Google đang cắt giảm chi phí để hỗ trợ tỷ suất lợi nhuận, khi họ đầu tư hàng tỷ USD mua chip và xây dựng trung tâm dữ liệu để phát triển AI. Nhưng một lý do khác là vì các kỹ sư phần mềm có thể bị thay thế bởi AI ở mọi cấp độ kỹ năng - bao gồm cả những kỹ sư giàu kinh nghiệm, người có mức lương cao nhưng không sẵn sàng đón nhận công nghệ này.

"Microsoft có thể tính toán nhanh chóng. Họ thấy được ai tạo ra giá trị, ai được trả quá nhiều tiền, ai không được trả quá nhiều tiền, ai thích ứng tốt," ông Luria nói. “Có những người lớn tuổi đã tìm ra cách để tận dụng AI và có những người lớn tuổi kiên quyết rằng AI không thể lập trình.”

Harper Reed, CEO của 2389 Research, công ty đang xây dựng các tác nhân AI tự động để giúp các công ty thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau, cho biết sự kết hợp giữa mức lương cao hơn và sự miễn cưỡng đón nhận AI có khả năng gây nguy hiểm cho công việc của các kỹ sư phần mềm giàu kinh nghiệm.

"Cách giảm chi phí không phải là sa thải những nhân viên rẻ nhất mà bạn có," ông Reed nói. "Bạn nên lấy nhân viên lương thấp và khiến họ trở thành một nhân viên đem về nhiều doanh thu."



Một số nghiên cứu đã gợi ý rằng điều này là hoàn toàn khả thi. Trong một nghiên cứu gần đây của các nhà nghiên cứu tại Microsoft và ba trường đại học, trợ lý mã AI dường như làm tăng năng suất của các nhà phát triển cấp thấp hơn đáng kể so với năng suất của các đồng nghiệp giàu kinh nghiệm hơn.

Ông Reed cho biết từ góc độ tài chính thuần túy, ngày càng hợp lý khi các công ty thuê nhân viên cấp nhập môn sử dụng AI để thực hiện những gì trước đây là công việc cấp trung, một vài nhân viên cao cấp để giám sát họ và gần như không có nhân viên cấp trung nào. Đó, ông nói, về cơ bản là cách công ty của mình được cấu trúc.

Tổng hợp